Totale instituties zijn organisaties waar mensen voor langere tijd 24 uur per dag, zeven dagen per week verblijven. De socioloog Erving Goffman gebruikte het begrip voor het eerst. Hij deed in 1957 een studie naar dit type organisaties. Het gaat om kloosters, legereenheden, gevangenissen en psychiatrische inrichtingen. Zij bevinden zich allemaal afgesloten van de buitenwereld en de leefgebieden van hun bewoners (wonen, werken en recreëren) zijn samengebracht binnen de muren van één gebouw. Mensen zijn altijd en overal onderworpen aan de vaak strenge structuur en regels van het regime. Hierdoor verliezen zij de verschillende rollen (zoals ouder, partner, vriend of werknemer) die zij in de buitenwereld vervullen en die noodzakelijk zijn voor hun identiteit. Het gegeven dat ze daarbij ook nauwelijks privacy hebben, leidt er volgens Goffman toe dat mensen eerst hun autonomie verliezen en vervolgens ook hun identiteit.

Psychiatrische afdelingen en (forensische) behandelklinieken zijn volgens de theorie van Goffman totale instituties. Ze zijn afgesloten van de buitenwereld, ze hebben een gestructureerd dagprogramma en er is een duidelijke scheiding tussen cliënten en stafleden. Voor alledaagse handelingen zoals eten, telefoneren, tv-kijken of het gebruik van toiletartikelen, moet toestemming gevraagd worden. Een ander kenmerk is dat alle stafleden (ook van andere afdelingen) binnen de inrichting bevoegd zijn cliënten aan te spreken en te corrigeren. Het gevaar van dit type organisatie is dat cliënten en stafleden elkaar negatief gaan stereotyperen en zich gaan gedragen naar hun rol. Voor cliënten kan dit uiteindelijk leiden tot totale afhankelijkheid van de inrichting. Dan wordt gesproken van hospitalisatie.

Voor het werken binnen een klinische setting is het goed je te realiseren dat de impact van het verblijf in een kliniek voor mensen groot is, zeker wanneer het gaat om gesloten afdelingen. Wees je ervan bewust dat er achter de ogenschijnlijke gelijkheid tussen jou en de cliënt een machtsverschil schuilgaat dat het tot stand komen van normaal menselijk contact in de weg staat. Het is begrijpelijk dat mensen moeite ervaren met hun rol als cliënt. Wees nieuwsgierig naar rollen die mensen nog meer vervullen en stimuleer het behoud van deze. Mensen zijn meer dan hun problemen en vallen niet samen met een stoornis. Heb oog voor kwaliteiten en zoek altijd naar mogelijkheden. Dit vraagt iedere dag opnieuw met verwondering naar mensen te kijken.